Юрый Траян. Паўстагоддзя ў тэатры

Танцоўшчык, педагог, балетмайстар, пастаноўшчык, харэограф... Да кожнага з гэтых слоў можна дадаць – таленавіты, бліскучы, выбітны... Паўстагоддзя Юрый Траян служыць тэатру. Ён – першы выканаўца партый Хазэ («Кармэн-сюіта» Ж.Бізэ - Р.Щедрина), Прынца («Шчаўкунок» П.Чайкоўскага), Спартака («Спартак» А.Хачатуряна), Паэта («Карміна Бурана» К.Орфа ), Адама («Стварэнне свету» А.Петрова), Тыля («Тыль Уленшпігель» Я.Глебава). Ён - стваральнік балетаў «Крылы памяці» У. Кандрусевіча, «Трыстан і Ізольда» на музыку Р. Вагнера, «Вітаўт» В.Кузняцова. На нашай сцэне ён аднавіў спектаклі «Бахчысарайскі фантан» Б.Асафьева, «Чыпаліна» К.Хачатурана, «Лебядзінае возера» П.Чайкоўскага. Цяпер ён працуе над пастаноўкай «Анастасія» В.Кузняцова.

Роўна 50 гадоў таму, у верасні 1968 гады, пасля заканчэння харэаграфічнага вучылішча, Юрый Антонавіч быў прыняты ў трупу балета беларускага Вялікага. Хоць упершыню на гэтую сцэну ён выйшаў у 1958-м – як зусім юны артыст міманса.

– Мая мама пачала працаваць касцюмерам ў беларускім Вялікім у 1957 годзе, таму нядзіўна, што я з 8 гадоў ужо бегаў па нашаму тэатру і засынаў у кулісах, – кажа народны артыст Беларусі мастацкі кіраўнік балета Вялікага тэатра Юрый Траян. – Але мяне даволі хутка «завербавалі» на самыя розныя дзіцячыя ролі, мне нават давяралі прамаўляць са сцэны словы, толькі, як правіла, у оперным рэпертуары, чамусьці ў балеце такія «вялікія артысты» былі не патрэбныя, таму танцоўшчыкам трохі зайздросціў. Ну а так як оперу я да 10 гадоў ужо практычна асвоіў - яна была для мяне проста адкрытай кнігай, вырашыў паступіць у харэаграфічнае вучылішча, якое і размяшчалася ў Вялікім. Усё ж такі балет для мяне заставаўся таямніцай, якую вырашыў разгадаць. Я быў надзвычай самастойным хлопчыкам. Сабраўся і пайшоў на уступныя экзамены, з поспехам вытрымаў усе выпрабаванні – і мяне прынялі. Але першы дзень заняткаў, калі мне вывернулі ступні і прымусілі стаяць нерухома ля станка, апынуўся і апошнім: мне ўсё гэта настолькі не спадабалася, што я кінуў заняткі. Практычна да вясны дырэктар харэаграфічнага вучылішча Клаўдзія Фёдараўна Калітоўская ўгаворвала маю маму вярнуць якім-небудзь чынам мяне на заняткі, і мама, трэба адзначыць, знайшла спосаб: паабяцала купіць мне ровар. Я здаўся. Пасля кідаў балет яшчэ два разы, па самых розных прычынах. З Ленінградскага харэаграфічнага вучылішча мяне адлічылі за хуліганскія паводзіны. Дакладней, папярэдзілі: давучышся да канца навучальнага года - і ўсё, паяджай у Мінск. Я не стаў чакаць, сабраў рэчы - і дадому. «Ніякага балета!» - сказаў я і паўтараў гэта сабе ўсё лета, а 31 жніўня ногі самі прывялі мяне да легендарнай Клаўдзіі Фёдараўны, якая, зацягваючыся папяросай, сказала: «А я ведала, што ты вернешся...» А ў 25 гадоў, ужо будучы заслужаным артыстам, я атрымаў вельмі сур'ёзную траўму ахілава сухажылля. Але зноў вярнуўся...

Наогул, лічу, лёс быў вельмі спрыяльны да мяне, грэх скардзіцца. У вучылішчы сумленна займаўся і ўжо атрымліваў нейкія ролі на тэатральнай сцэне. А калі прыйшоў у Вялікі, тут як раз адбылася змена пакаленняў, і мне вельмі пашанцавала, што тэатру патрабавалася новая хваля артыстаў. Мне далі станцаваць нешта сур'ёзнае - і ў мяне атрымалася, ад спалоху, напэўна (усміхаецца). Праз паўтара года я ўжо быў салістам. А потым з вялікім поспехам на нашай сцэне прайшоў нацыянальны спектакль «Пасля балю» Генрыха Вагнера паводле аднайменнага твора Льва Талстога. Вось «Пасля балю» я і атрымаў званне заслужанага артыста Рэспублікі Беларусь. Мне быў 21 год. І да гэтага часу мой «узроставы цэнз» не пабіты: яшчэ ніхто ў гэтым узросце не ўдастойваўся такога ганаровага звання.
На жаль, зараз балет для мяне ўжо не таямніца. Гэта сур'ёзная прафесія, якая патрабуе намаганняў, нерваў, напружання, вялікай самааддачы і любові да мастацтва, у прыватнасці - да танца. Каб чагосьці дасягнуць, неабходна неверагодна шмат працаваць. Мабыць, і дамагаецца чагосці ў гэтай прафесіі той, хто балетам жыве. Я дакладна ведаю: той, хто спыніўся, перастаў укладваць усяго сабе ў танец, ніколі не ўтрымаецца - абавязкова ўпадзе ўніз. І вельмі важна, каб пякельная праца злучалася з нейкай доляй шанцавання, пад руку са шчаслівым лёсам, натуральна, рухацца нашмат лягчэй і прыемней.

21 верасня ў гонар Юрыя Антонавіча Траяна на беларускай сцэне - адзін з найпрыгажэйшых балетаў нашага рэпертуару - «Лебядзінае возера" П. Чайкоўскага. За дырыжорскім пультам – маэстра Вячаслаў Чарнуха-Воліч.

Калектыў Вялікага тэатра Беларусі сардэчна віншуе Юрыя Траяна з гэтай юбілейнай датай - 50 гадоў творчай дзейнасці! Мы жадаем цудоўнаму артысту, чуламу педагогу і выдатнаму балетмайстру здароўя, невычэрпнай жыццёвай энергіі, натхнення, творчасці і новых цікавых пастановак на сцэне роднага тэатра!