Гiсторыя тэатра

 

Развіццё опернага і балетнага жанраў да заснавання Тэатра оперы і балета

Тэатр оперы і балета як самастойнае культурнае аб’яднанне сфарміраваўся ў Беларусі ў 30-я гады ХХ стагоддзя, аднак яго з’яўленне было падрыхтавана працяглай гісторыяй развіцця музычна-тэатральнага мастацтва, якая налічвае не адно стагоддзе.
Ужо каля сярэдзіны XVIII стагоддзя ў розных гарадах нашай краіны дзейнічаў цэлы шэраг прафесійных прыватнаўласніцкіх тэатраў са сваімі трупамі і капэламі – у Нясвіжы, Слоніме, Ружанах, Гродне, Шклове, Магілёве і інш., – адукаванасць, мастацкі густ і эстэтычныя памкненні буйных беларускіх магнатаў спрыялі актыўнаму развіццю тэатральнай культуры. Ставіліся ў асноўным французскія і італьянскія творы, аўтарамі ж і суаўтарамі новых спектакляў нярэдка выступалі самі магнаты. Аднымі з першых беларускіх опер сталі творы Яна Давіда Голанда, капельмайстра Караля Станіслава Радзівіла (Пане Каханку), “Агатка” (1784, лібрэта Мацея Радзівіла) і “Чужое багацце нікому не служыць”. Твор Рафаіла Вардоцкага на лібрэта Міхала Цяцерскага і іншых выкладчыкаў Забельскай гімназіі “Апалон-заканадаўца, або Рэфармаваны Парнас” – адзіны вядомы сёння помнік “школьнага тэатра” – таксама можа быць атрыбутаваны як адна з першых беларускіх опер.

Прыкметнай з’явай у культуры еўрапейскага рамантызму стала опера (музычная драма) Антонія Генрыка Радзівіла “Фауст”, лібрэта да якой адмыслова стваралася Іаганам Вольфгангам Гётэ. Опера была пастаўлена ў Германіі і дзесяцігоддзямі не сыходзіла з тэатральных падмосткаў Еўропы, але на радзіме кампазітара яе змаглі ўбачыць толькі ў 1999 годзе.

У прыватнаўласніцкіх тэатрах XVIII стагоддзя складаліся і балетныя трупы (у Гродзенскім тэатры Тызенгаўза, Нясвіжскім тэатры Радзівілаў, Слонімскім тэатры Агінскага, Слуцкім тэатры Радзівіла, Шклоўскім тэатры Зорыча) і былі арганізаваны балетныя школы (Гродна, Нясвіж, Слонім, Шклоў, Слуцк). Гісторыя фарміравання балета як самастойнага жанру (і гэта тычыцца не толькі Беларусі) спецыфічная тым, што балетная музыка мела ўжытковы характар, і нават назвы тагачасных балетаў знайсці ў наш час досыць нялёгка. Тым не менш звесткі, якія захаваліся ў гістарычных крыніцах, сведчаць аб высокім узроўні развіцця балетнага мастацтва.

Ёсць некаторыя дадзеныя аб балетным рэпертуары XIX стагоддзя. Была заснавана і набыла вядомасць трупа “Віцебскі балет М. Піёна”, у рэпертуары якой былі балеты “Вяселле ў Айцове” К. Курпіньскага і Ю. Дамсэ, “Дзве статуі” Ю. Эльснера, “Швейцарская малочніца” А. Гіровеца і М. Э. Карафа дзi Калабрана, “Чарадзейная флейта, або Танцоўшчыкі паняволі” Маковеца, “Антыкварыус, або Баль у касцюмах”, “Мімілья, або Штарыйцы”, “Заручыны”, “Тэатраманія, або Свавольствы кахання”.

Найважнейшай вяхой у развіцці нацыянальнага музычна-тэатральнага мастацтва стала пастаноўка “Сялянкі” (“Ідыліі”) Станіслава Манюшкі на лібрэта Вінцэнта Дуніна-Марцінкевіча, ажыццёўленая на сцэне Мінскага гарадскога тэатра ў 1852 годзе, – пастаноўка, якую прынята лічыць пунктам адліку ў стварэнні нацыянальнай оперы.

"Патопленае ў моры крыві паўстанне 1863-1864 гадоў надоўга затрымала развіццё беларускай культуры. Трынаццать гадоў край знаходзіўся на аблогавым становішчы. Новы генерал-губернатар Літвы і Беларусі М.Мураўёў, празваны народам за неверагодную жорсткасць "вешальнікам", бязлітасна праследваў усё перадавое і прагрэсіўнае", - піша А.Капілаў у падручніку "Музычны тэатр Беларусі: Дакастрычніцкая перыяд". Музычна-тэатральнае жыццё краіны, зразумела, не было супынена зусім, але ў сілу грамадска-палітычнай і агульнакультурнай сітуацыі не мела умоў для значнага росту.

Моцным імпульсам да ўздыму музычна-тэатральнай культуры стала адкрыццё ў 1890 годзе ў Мінску новага будынка Гарадскога тэатра, так званага зімняга тэатра. У першы сезон у ім працавала высокапрафесійная трупа пад кіраўніцтвам таленавітага дырыжора В. Сука. Оперная афіша ўключала 17 назваў, прычым шмат якія навінкі еўрапейскай сцэны, накшталт “Атэла” Дж. Вердзі, адразу прадстаўляліся беларускай публіцы. Дарэчы, опера П. Масканьі “Сельскі гонар” была пастаўлена ў Мінскім гарадскім тэатры ў 1892 годзе – тады ж, калі яе ўпершыню пачулі ў Парыжы і Варшаве. Гэта быў другі сезон тэатра, але за кароткі час на яго сцэне ўжо было выканана некалькі дзясяткаў твораў. У 1904 годзе выкананнем “Сельскага гонару” ў гэтай зале кіраваў сам П’етра Масканьі.Сёння ў Нацыянальнай бібліятэцы Беларусі захоўваецца клавір оперы з аўтографам кампазітара.

 

 

У ХХ стагоддзі станаўленне беларускага опернага і балетнага мастацтва было працягнута ў цеснай сувязі з развіццём драматычнага тэатра: у творчым калектыве першага беларускага дзяржаўнага тэатра былі салісты оперы, харавая і балетная трупы. Пошук таленавітых кадраў (салістаў, танцоўшчыкаў, кампазітараў) стымуляваў з’яўленне спецыяльных музычных навучальных устаноў: у 1924 годзе быў адкрыты Беларускі дзяржаўны музычны тэхнікум, які быў створаны на базе музычнай школы (існавала з 1879), у 1925-1926 гадах пры тэхнікуме адкрыўся балетны клас, а ў 1927-1928-м – оперны.
На дапамогу маладым спевакам у іх творчай працы прыйшлі выбітныя педагогі, былыя салісты Вялікага тэатра Расіі В. Цвяткоў і А. Баначыч. Першай опернай пастаноўкай тэхнікума стаў “Фауст” Ш. Гуно, выкананы на беларускай мове (мастацкі кіраўнік А. Бяссмертны).
З цягам часу стала відавочнай неабходнасць адасаблення музычнага тэатра ад драматычнага, і ў 1930 годзе на базе опернага і балетнага класаў у Мінску пачала свою дзей­насць Беларуская дзяржаўная студыя оперы і балета, якая стала сапраўднай школай вакальнага і харэаграфічнага майстэрства для маладых беларускіх артыстаў. За тры гады студыя падрыхтавала цэлую плеяду прафесійных выканўцаў і ажыццявіла пастаноўкі опер "Залаты пеўнік" М.Рымскага-Корсакава (1931, дырыжор І. Гітгарц, рэжысёр У. Тэзаўроўскі) і "Кармэн" Ж.Бізэ (1932, дырыжор І. Гітгарц, рэжысёр Б. Норд).

Ад адкрыцця да 1960-х гадоў

25 мая 1933 года Дзяржаўны тэатр оперы і балета ў Мінску быў адкрыты операй "Кармэн" з вялікай беларускай спявачкай Ларысай Александроўскай у загалоўнай партыі. Беларусь здабыла цэнтр высокапрафесійнай музычна-драматычнай творчасці і выканальніцкага мастацтва, далучылася да еўрапейскай опернай спадчыны, увайшла ў сусветны культурны працэс.

Першыя спектаклі 1933 года, акрамя "Кармэн" – оперы "Яўген Анегін" і "Пікавая дама" П.Чайкоўскага, "Царская нявеста" М.Рымскага-Корсакава і першая балетная пастаноўка тэатра – "Чырвоны мак" Р.Гліэра. Першае пакаленне мастацка-творчага складу тэатра - І.А. Гітгарц (мастацкі кіраўнік), Г.Н. Пятроў (дырыжор), В.М. Барысевіч (рэжысёр), Л.В. Крамарэўскі і К.Н. Мулер (балетмайстры); оперныя выканаўцы - Л.П. Александроўская, Р.В. Млодэк, С.Ю. Друкер, І.М. Балоцін, М.І. Дзянісаў; салісты балета - А.В. Нікалаева, Т.С. Узунова, Ю.В. Хіраска, С.В. Дрэчын. Акрамя таго, сваім імклівым творчым станаўленнем малады калектыў быў шмат у чым абавязаны буйным майстрам рускай тэатральнай сцэны – дырыжорам Н.Б. Грубіну і У.І. Пірадаву, рэжысёрам І.Ю. Шляпянаву і Б.А. Пакроўскаму, балетмайстрам Ф.В. Лапухову і А.Н. Ярмалаеву, мастаку С.Ф. Нікалаеву.

 

У перыяд з 1933 па 1939 год тэатр асвоіў класічныя оперныя шэдэўры заходнееўрапейскага і рускага рэпертуара, сярод якіх – "Князь Ігар" А.Барадзіна, "Севільскі цырульнік" Дж.Расіні, "Рыгалета" Дж.Вердзі, "Тоска" Дж.Пучыні, "Русалка" А.Даргамыжскага. Пры тэатры працавала балетная студыя, дзе займаліся адораныя дзеці і ўдзельнікі самадзейных кружкоў з усёй Беларусі. Балетная трупа тэатра складалася ў той час больш чым за 100 артыстаў, якія адрозніваліся даволі высокай прафесійнай падрыхтоўкай. Былі пастаўлены балеты "Капелія" Л.Дэліба, "Канёк-гарбунок" Ц.Пуні, "Марная засцярога" П.Гертеля, "Лебядзінае возера" П.Чайкоўскага.

Адной з галоўных сваіх задач тэатр оперы і балета Беларусі лічыў стварэнне нацыянальнага рэпертуара. 10 сакавіка 1939 года прэм'ерай оперы беларускага кампазітара Яўгена Цікоцкага "Міхась Падгорны" было адзначана адкрыццё ўласнага будынка тэатра на Траецкай гары, пабудаванага па праекце вядомага архітэктара Іосіфа Лангбарда. Першым балетным спектаклем, прадстаўленым на новай сцэне ў пастаноўцы знакамітага харэографа Касьяна Галейзоўскага, стаў "Бахчысарайскі фантан" Б.Асаф'ева, які адкрыў новы сезон 1939-1940 гг.

30-я гады сталі вельмі плённым перыядам для тэатра: апроч падрыхтоўкі класічнага рэпертуару былі пастаўлены тры нацыянальныя оперы – “У пушчах Палесся” А. Багатырова, “Міхась Падгорны” (2-я рэдакцыя) Я. Цікоцкага і “Кветка шчасця” А. Туранкова, – і балет “Салавей” М. Крошнера паводле аповесці З. Бядулі (1939).
У чэрвені 1940 года гэтыя спектаклі з вялікім поспехам прайшлі ў рамках дэкады беларускага мастацтва ў Маскве. Сведчаннем прызнання высокага ўзроўню калектыву і яго выключнай рэпутацыі стала прысваенне ў гэтым жа годзе тэатру звання “Вялікі” і ўзнагароджанне ордэнам Леніна.

 

У пачатку 40-х былі пастаўлены оперы “Мадам Батэр­фляй” (“Чыа-Чыа-сан”) Дж. Пучыні (1940), “Казкі Гофмана” Ж. Афенбаха (1941), балет “Дон Кіхот” Л. Мінкуса (1941). Апошняя прадваенная прэм’ера тэатра – “Травіята” Дж. Вердзі, якая прайшла 22 сакавіка 1941 года.

Падчас Вялікай Айчыннай вайны (1941–1945) шмат артыстаў тэатра пайшлі на фронт або далучыліся да партызанскага руху, іншыя стваралі франтавыя канцэртныя брыгады і выступалі перад салдатамі. Тэатр оперы і балета быў эвакуіраваны ў Паволжа Расіі (гарады Горкі і Каўроў), дзе працягваў актыўную творчую дзейнасць.

Адразу пасля вызвалення сталіцы калектыў вярнуўся ў Мінск і ў снежні 1944 года адкрыў сезон новым беларускім творам – прэм’ерай оперы “Алеся” Я. Цікоцкага. Гэтая падзея азнаменавала адраджэнне Нацыянальнага тэатра оперы і балета Беларусі. Тэатр вельмі хутка зноў увайшоў у лік прызнаных лідараў культурнай прасторы СССР. Яркімі падзеямі ў гісторыі нацыянальнага тэатральнага мастацтва пасляваеннага перыяду сталі прэм’еры балета "Князь-возера" В. Залатарова (1949, балетмайстар К. Муллер, дырыжор І. Гітгарц) і оперы "Кастусь Каліноўскі" Д. Лукаса (1947, дырыжор В. Брон, рэжысёр У. Шахрай). У 1948 годзе была ажыццёўлена новая пастаноўка “Лебядзінага возера” П. Чайкоўскага (балетмайстар К. Муллер, дырыжор А. Жоленц).

У 50-я гады значныя дасягненні беларускага тэатра звязаныя з інтэрпрэтацыямі опернай класікі; пастаўленыя оперы "Іван Сусанін" М. Глінкі (1950, дырыжор У. Пірадаў, рэжысёр Б. Мардвінаў), "Фаўст" Ш. Гуно (1950, дырыжор Т. Каламійцава, рэжысёр У. Шахрай), "Дэман" А. Рубінштэйна (1950, дырыжор Д. Карасік, рэжысёр У. Шахрай), "Паяцы" Р. Леанкавала, (1951, дырыжор В. Карпаў, рэжысёр У. Шахрай), "Страшны двор" С. Манюшкі (1952, дырыжор Л. Любімаў, рэжысёр Л. Александроўская), "Мазепа" П. Чайкоўскага (1952, дырыжор Л. Любімаў, рэжысёр Л. Александроўская), "Іаланта" П. Чайкоўскага (1952, дырыжор Б. Афанасьеў, рэжысёр А. Маралёў), "Барыс Гадуноў" М. Мусаргскага (1954, дырыжор Л. Любімаў, рэжысёр Л. Александроўская), "Садко" М. Рымскага-Корсакава (1957, дырыжор Л. Любімаў, рэжысёр А. Маралёў) і інш.; у 1953 годзе быў пастаўлены адзін з найпапулярнейшых спектакляў тэатра, які трымаўся ў афішы да 2008 года, -опера Дж. Вердзі "Аіда" (дырыжор -Л. Любімаў, рэжысёр -Л. Александроўская).

Сярод класічных балетаў, пастаўленых цягам гэтага дзесяцігоддзя, - "Эсмеральда" Ц. Пуні (1951, балетмайстар С. Дрэчын, дырыжор І. Абраміс), "Жызэль" А. Адана (1953, балетмайстар К.Муллер, дырыжор Т. Каламійцава), "Карсар" А. Адана (1957, балетмайстар С.Дрэчын, дырыжор І. Абраміс), "Баядэрка" Л. Мінкуса (1959, балетмайстар Ю. Дружынін, дырыжор І. Абраміс), балеты П. Чайкоўскага "Спячая прыгажуня" (1954, балетмайстар К. Муллер, дырыжор І. Абраміс) і "Шчаўкунок" (1956, балетмайстар К. Муллер, дырыжор Т. Каламійцава).
Важную частку творчага працэсу гэтых гадоў склалі пастаноўкі сучасных твораў: опер "Ціхі Дон" І. Дзяржынскага (ліпень 1951, дырыжор Л. Худалей, рэжысёр Б. Мардвінаў; лістапад 1951 (рэдакцыя), дырыжор Д. Карасік, рэжысёр Л. Александроўская), "Маладая гвардыя" Ю. Мейтуса (1954, дырыжор Т. Каламійцава, рэжысёр А. Маралёў), "Марынка" Р. Пукста (1955, дырыжор І. Абраміс, рэжысёр Л. Александроўская), "Купальская ноч" (1956, дырыжор Т. Каламійцава, рэжысёр А. Маралёў) і "Ясны світанак" А. Туранкова (1958, дырыжор Л. Любімаў, рэжысёр Л. Александроўская), "Надзея Дурава" А. Багатырова (1956, дырыжор Л. Любімаў, рэжысёр Л. Александроўская), балетаў "Аповесць пра каханне" (1953, балетмайстар А. Ермалаеў, дырыжор Т. Каламійцава) і "Палымяныя сэрцы" В. Залатарова (1955, балетмайстар А. Ермалаеў, дырыжор І. Гітгарц), "Падстаўная нявеста" Вагнера (1958, балетмайстар К. Муллер, дырыжор Т. Каламійцава).

У наступныя гады, аж да распаду СССР, беларускі тэатр меў устойлівую рэпутацыю аднаго з самых яскравых і творча жыццяздольных калектываў. Яго высокі мастацкі ўзровень у розны час вызначалі такія вядомыя дырыжоры, як: Анісім Брон, Леў Любімаў, Таццяна Каламійцава, Яраслаў Вашчак, Уладзімір Машэнскі, Генадзь Праватораў, Аляксандр Анісімаў; рэжысёры Алег Маралёў, Дзмітрый Смоліч, Юрый Южанцаў, Сямён Штэйн, Вячаслаў Цюпа, Маргарыта Ізворска-Елізар'ева; мастакі Яўген Чамадураў, Эрнст Гейдэбрэхт, Яўген Ждан, Вячаслаў Окунеў.

1960-2000-я гады: опера
1960-я гады – перыяд насычанага развіцця беларускай музыкі і пашырэння тэматычнай палітры пастановак тэатра. За значны ўклад у беларускую культуру ў 1964 годзе Дзяржаўнаму ордэна Леніна Вялікаму тэатру оперы і балета Беларусі было нададзена найменне “Акадэмічны”.

У гэтае і наступныя дзесяцігоддзі, нароўні з далейшым засваеннем класічных сусветных шэдэўраў, працягнулася развіццё нацыянальнага опернага і балетнага рэпертуару. Новыя вобразныя і стылістычныя тэндэнцыі праявіліся ў творчасці Вагнера, С. Картэса, Д. Смольскага. Схільнасць да песеннай лірыкі знайшла ўвасабленне ў творах Ю. Семянякі, у прыватнасці у камічнай оперы "Калючая ружа" (1960, дырыжор Л. Любімаў, рэжысёр Ю. Ужанцаў) -першым творы такога жанру ў Беларусі ў ХХ стагоддзі.

У 60-я гады была сфарміравана аснова опернага рэпертуару: пастаўлены творы Дж. Вердзі "Баль-маскарад" (1961, дырыжор І. Абраміс, рэжысёр М. Валянцінаў), "Атэла" (1963, дырыжор І. Абраміс, рэжысёр Д. Смоліч), "Травіята" (1969, дырыжор К. Ціханаў, рэжысёр Д. Смоліч), "Аіда" (аднаўленне, 1962, дырыжоры Т. Дугашаў, І. Абраміс, рэжысёр Л. Александроўская; 1971, дырыжор Т. Каламійцава, рэжысёр Л. Александроўская), "Атэла" (1963, дырыжор І. Абраміс, рэжысёр Д. Смоліч), "Рыгалета" (1968, дырыжор Т. Дугашаў, рэжысёр Ю. Ужанцаў), "Трубадур" Дж.Вердзі (1964, дырыжор Т. Каламійцава, рэжысёр Ю. Ужанцаў); "Джаконда" А. Панк’елі (1962, дырыжор І. Абраміс, рэжысёр Д. Смоліч), "Заручыны ў манастыры" С. Пракоф’ева (1962, дырыжор Т. Каламійцава, рэжысёр Д. Смоліч), "Рафаэль" А.Арэнскага (1963, дырыжор Т. Каламійцава, рэжысёр Ю. Ужанцаў), "Любоўны напой" Даніцэці (1965, дырыжор Т. Каламійцава, рэжысёр Ю.Ужанцаў), "Багема" Дж.Пучыні (1968, дырыжор Т. Каламійцава, рэжысёр Д. Смоліч). Найважнейшай падзеяй у гісторыі беларускага тэатра гэтага перыяду стала грандыёзная пастаноўка оперы "Арэстэя" С. Танеева (1963), ажыццёўленая дырыжорам Т. Каламійцавай і рэжысёрам Д. Смолічам.

У 1970-80-я гады традыцыйная школа вакалу, рэжысуры і сцэнаграфіі ўзбагацілася элементамі сучаснага тэатра. Важную ролю ў гэтым адыграла дзейнасць рэжысёра Сямёна (Самуіла) Штэйна, спектаклі якога "Зорка Венера" Ю. Семянякі (1970, дырыжор К. Ціханаў), "Залаты пеўнік" М. Рымскага-Корсакава (1971, дырыжор К. Ціханаў), "Фаўст" Ш. Гуно (1972, дырыжор І. Абраміс), "Барыс Гадуноў" М.Мусаргскага (1975, дырыжор Я. Вашчак) і многія іншыя адрозніваліся разнапланавасцю, маштабнасцю і глыбінёй інтэрпрэтацыі. Безумоўнай заслугай С. Штэйна стала далучэнне беларускага опернага мастацтва да агульнаеўрапейскага опернага працэса, шмат у чым абумоўленае прафесійнымі і асобаснымі якасцямі рэжысёра і яго пастановачнай дзейнасцю за межамі рэспублікі.

У гэты перыяд упершыню на сцэне тэатра былі пастаўлены оперы "Дон Жуан" В. А. Моцарта (1973, дырыжор У. Машэнскі, рэжысёр А. Дадзішкіліані) і "Лаэнгрын" Р. Вагнера (1977, дырыжоры Т. Каламійцава і У. Машэнскі, рэжысёр К. Фіртэль). Асабліва паспяховым стала выкананне опер "Сельскі гонар" П. Масканьі (1973, дырыжор Я. Вашчак, рэжысёр С. Штэйн) і "Дон Карлас" Дж. Вердзі (1979, дырыжор Я. Вашчак, рэжысёр М. Ізворска-Елізар’ева). Сярод оперных прэм’ер 1980-х гадоў вылучыліся два творы С.Пракоф’ева: манументальная пастаноўка "Вайна і мір" (1985, дырыжор Г. Праватораў, рэжысёр С. Штэйн) і першая ў СССР пастаноўка "Маддалены" (1989, дырыжор А. Анісімаў, рэжысёр С. Штэйн). У 1987 упершыню ў Беларусі пастаўлена опера Р. Штрауса "Кавалер руж" (дырыжор Г. Праватораў, рэжысёр Б. Луцэнка).

Нацыянальны оперны рэпертуар у гэтыя гады быў прадстаўлены пастаноўкамі "Андрэй Касценя" М. Аладава (1970, дырыжор К. Ціханаў, рэжысёр А. Маралёў), масавым і вострасучасным па музычнай і пастановачнай стылістыцы спектаклем "Джардана Бруна" С. Картэса (1977, дырыжор Я. Вашчак, рэжысёр С. Штэйн), "Сцежкаю жыцця" Г. Вагнера (1980, дырыжор У. Машэнскі, рэжысёр С. Штэйн). Асаблівы поспех мела пастаноўка гісторыка-псіхалагічнай оперы "Сівая легенда" Д. Смольскага (1978, дырыжор У. Машэнскі, рэжысёр С. Штэйн) -твора, які ў 1980 годзе атрымаў Дзяржаўную прэмію Рэспублікі Беларусь.

У цэлым, у гісторыі беларускай оперы перыяд мяжы 1970-80-х гадоў стаў пераломным этапам развіцця. Пастаўленыя на сцэне Вялікага тэатра Беларусі оперы "Джардана Бруна" С. Картэса, "Сівая легенда" Д. Смольскага, "Сцежкаю жыцця" Г. Вагнера азнаменавалі новае разуменне жанру, узбагачэнне яго музычна-тэатральнай паэтыкі, драматургічных прынцыпаў і моўнай стылістыкі. Да 100-годдзя з дня нараджэння Я. Коласа святло ўбачыла опера "Новая зямля" Ю. Семянякі (1982, дырыжор А. Анісімаў, рэжысёр С. Штэйн). Канец 80-х гадоў адзначыўся з’яўленнем аднаго з лепшых нацыянальных твораў -натхнёна-рамантычнай оперы "Дзікае паляванне караля Стаха" У. Солтана паводле аповесці У.Караткевіча (1989, дырыжоры Я. Вашчак і А. Анісімаў, рэжысёр В. Цюпа, мастак Э. Гейдэбрэхт), якая таксама атрымала Дзяржаўную прэмію Рэспублікі Беларусь (1990).

Мяжа 1980 - 90-х гадоў была адзначана стварэннем у тэатры двух найважнейшых калектываў. У 1989 годзе для ўдзелу дзіцячага хору і мімансу ў спектаклях тэатра быў утвораны Дзіцячы музычны тэатр-студыя, артыстамі якога ажыццёўлена пастаноўка мюзікла "Пітэр Пэн" А.Будзько (1990, захоўваўся ў рэпертуары каля 20 гадоў). У 1992 годзе была ўтворана "Беларуская капэла" - творчае аб’яднанне, навуковая, выдавецкая і канцэртная дзейнасць якога цалкам была накіравана на адраджэнне старадаўняй беларускай музыкі. Кіраўніком калектыву стаў заслужаны артыст Рэспублікі Беларусь, лаўрэат Дзяржаўнай прэміі Рэспублікі Беларусь прафесар Віктар Скорабагатаў. Сярод асноўных напрамкаў дзейнасці: адраджэнне нацыянальнай музычнай культуры мінулага, збіранне, даследаванне і папулярызацыя старадаўняй беларускай музыкі, развіццё сучаснай музыкі акадэмічных жанраў.
У ліку адноўленых і выкананых "Беларускай капэлай" твораў: оперы "Апалон-заканадаўца, або Рэфармаваны Парнас" Р.Вардоцкага, "Уяўная каханка" Дж. Паізіела, "Агатка, або Прыезд пана", "Чужое багацце нікому не служыць" Я. Д. Голланда, "Фаўст" А. Г. Радзівіла, “Галька” і “Латэрэя” С. Манюшкі, фрагменты іншых опер С. Манюшкі, М. К. Агінскага, К. Горскага, Я. Казлоўскага, А. Г. Радзівіла, а таксама балетныя дывертысмены, араторыі, кантаты, канцэрты, сімфанічная, камерная музыка і г.д.

У 1990-я гады былі прадстаўлены новыя пастановачныя версіі оперных спектакляў, якія ішлі на сцэне раней, але найноўшым крокам у пастановачнай дзейнасці тэатра стала практыка выканання замежных опер на мове арыгінала. Першымі з такіх пастановак сталі "Тоска" Дж. Пучыні (1991, дырыжор Ю. Кочнеў, рэжысёр М. Ізворска-Елізар’ева), "Лючыя дзі Ламермур" Г. Даніцэці (1999, канцэртна-сцэнічнае выкананне, дырыжор А. Анісімаў), якія прагучалі на італьянскай мове. Сярод пастановак гэтага перыяду звяртаюць на сябе ўвагу "Травіята" Дж. Вердзі (1997, дырыжор А. Анісімаў, рэжысёр С. Цырук), "Паяцы" Р. Леанкавала (1999, дырыжор А. Анісімаў, рэжысёр С. Цырук), "Князь Ігар" А. Барадзіна (1994, дырыжор А. Анісімаў, рэжысёр Ю. Аляксандраў). Аднымі з найбольш наватарскіх сталі пастаноўкі опер "Майстар і Маргарыта" Я. Глебава (1992, дырыжор А. Анісімаў, рэжысёр В. Цюпа, мастак В. Арэф’еў), спецыяльна адноўленая ў 1996 годзе для паказу на Рэспубліканскім фестывалі "Музыка і тэатр", і "Лэдзі Макбет Мцэнскага павета" Д. Шастаковіча (1994, дырыжор А. Анісімаў, рэжысёр М. Ізворска-Елізар’ева, мастак В. Окунеў). У гэтыя гады пастаўлены беларускія оперы "Князь Наваградскі" А. Бандарэнкі (1992, дырыжор М. Калядка, рэжысёр С. Штэйн), "Візіт дамы" (1995, дырыжор Г. Праватораў, рэжысёр М. Пінігін), рэалізаваны фоназапіс оперы Я . Д. Голланда "Агатка, або Прыезд пана" (1994).

Творчае жыццё беларускай оперы пачатку 2000-х гадоў узбагацілася пастаноўкамі опер "Трубадур" Дж. Вердзі (2001, дырыжор А. Анісімаў, рэжысёр Б. Втораў; 2009, рэжысёр М. Берглёф, мастак А. Шліппе), "Барыс Гадуноў" М. Мусаргскага (2001, дырыжор А. Анісімаў, рэжысёр М. Пінігін), "Багема" Дж. Пучыні (2002, дырыжор А. Анісімаў, рэжысёр Г. Ісаакян,), "Хаваншчына" М. Мусаргскага (2003, дырыжор Г. Праватораў, рэжысёр М. Ізворска-Елізар’ева), дзіцячай оперы "Горад майстроў" Г. Гладкова. Працягнулася практыка канцэртна-сцэнічнага выканання опер, дзякуючы чаму ўпершыню ў Беларусі прагучала опера "Турандот" Дж. Пучыні (2002, дырыжор В. Воліч, рэжысёр Г. Галкоўская). Пастаноўка оперы "Хаваншчына" была адзначана музычнай грамадскасцю і шырокай публікай як сур’ёзны творчы поспех калектыву, у красавіку 2004 адбыўся паказ спектакля на Новай сцэне Вялікага тэатра ў Маскве.
З новых твораў беларускіх кампазітараў -оперы "Юбілей" (2002, дырыжор В. Воліч, рэжысёр Т. Сальнікава) і "Мядзведзь" (2011) С. Картэса, "Запіскі вар’ята" В. Кузняцова (2005, дырыжор Л. Лях, рэжысёр М. Ізворска-Елізар’ева), "Сіняя Барада і яго жонкі" В. Капыцько (2006, дырыжор В. Воліч, рэжысёр Г. Галкоўская) і інш.

 

1960 - 2000-я гады: балет
Балетны рэпертуар Вялікага тэатра Беларусі таксама вылучаецца шырынёй і разнастайнасцю: на працягу дзесяцігоддзяў існавання тэатра ў афішы абавязкова прысутнічаюць як класічныя спектаклі -свайго роду "маркеры" высокага стылю, сведчанні арыентаванасці беларускай балетнай школы на прытрымліванне класічных традыцый, так і новыя назвы, якія адкрываюць гледачу нацыянальнае мастацтва.

Вялікі ўклад у спадчыну беларускага балета ўнёс кампазітар Яўген Глебаў. Пачынаючы з 1961 года на сцэне тэатра пастаўленыя яго балеты "Мара" (1961, балетмайстар А. Андрэеў, дырыжор Л. Любімаў), "Альпійская балада" (1967, балетмайстар А. Дадзішкіліані, дырыжор Т. Дугашаў), "Выбранніца" (1969, балетмайстар А. Дадзішкіліані, дырыжор Т. Каламійцава), "Курган" (1982, балетмайстар Г. Маёраў, дырыжор А. Анісімаў), "Ціль Уленшпігель" (1974, балетмайстар А. Дадзішкіліані, дырыжор Т. Каламійцава; 2004 ("Легенда аб Уленшпігелі"), балетмайстар В. Елізар’еў, дырыжор В. Воліч) і "Маленькі Прынц" (2016, балетмайстар А. Ціхамірава, дырыжор А. Лясун).

Да балетнага жанра звярталіся многія беларускія кампазітары, сярод іх Васіль Залатароў, Генрых Вагнер, Уладзімір Кандрусевіч, Алег Залётнеў і інш. Адным з найбольш яркіх нацыянальных спектакляў канца ХХ стагоддзя стаў балет Андрэя Мдзівані "Страсці (Рагнеда)", пастаўлены ў Вялікім тэатры Беларусі В. Елізар’евым у 1995 годзе (дырыжор Г. Праватораў). Драматычны кантэкст гісторыі ІХ - Х стагоддзяў, складаныя духоўна-філасофскія пытанні, трагедыя галоўнай гераіні -полацкай князёўны Рагнеды (Гарыславы) -ярка і пераканаўча раскрываюцца ў сцэнаграфічнай манументальнасці і фрэскавасці спектакля, эмацыйнай характарыстычнасці музыкі, вытанчанай пачуццёвасці і экспрэсіўнасці харэаграфічнага малюнка. У 1996 годзе за пастаноўку балета "Рагнеда" В. Елізар’еў быў уганараваны прэміяй Benois de la Danse. Гэты спектакль прынёс творчаму калектыву таксама Дзяржаўную прэмію Рэспублікі Беларусь.

Значнае месца ў беларускім балетным рэпертуары Вялікага тэатра Беларусі апошніх дзесяцігоддзяў занялі творы Вячаслава Кузняцова: у 2000 годзе быў пастаўлены балет "Макбет" -сімволіка-алегарычная інтэрпрэтацыя трагедыі У. Шэкспіра, пастаўленая балетмайстрам Н. Фурман (дырыжор А. Лясун). Знакавымі падзеямі сталі пастаноўкі балетаў кампазітара, прысвечаныя важным постацям нацыянальнай гісторыі, - "Вітаўт" (2013, балетмайстар Ю. Траян, дырыжор В. Воліч) і "Анастасія" (2018, балетмайстар Ю. Траян, дырыжор А. Галанаў). У абедзвюх пастаноўках аўтарамі абраны не дакументальны, а мастацка абагульнены падыход да ўвасаблення гістарычных падзей: у балетах раскрываецца тэма асобы ў гісторыі і акцэнтуюцца агульначалавечыя каштоўнасці - высакароднасць, каханне, стойкасць духу, сапраўдны патрыятызм, самаахвярнасць і маральная чысціня.

Вызначальнае становішча ў развіцці айчыннага балетнага мастацтва належыць творчай дзейнасці Валянціна Елізар’ева. Яго адметныя пастаноўкі з захапленнем прымаюцца ва ўсім свеце. Ужо першы яго спектакль "Кармэн-сюіта" Ж. Бізэ - Р. Шчадрына (1974, лібрэта В. Елізар’ева па матывах А. Блока, дырыжор Я. Вашчак) стаў прарывам да асацыятыўнай і філасофскай харэаграфіі, да зразумення сучасных сродкаў выразнасці. Балеты "Стварэнне свету" А. Пятрова (1976, дырыжор У. Машэнскі, мастак Я. Лысік; 1998 (аднаўленне), дырыжор Л. Лях), "Ціль Уленшпігель" Я. Глебава (1978, дырыжор У. Машэнскі, мастак Я. Лысік), "Спартак" А. Хачатурана (1980, дырыжор Я. Вашчак, мастак Я. Лысік), "Шчаўкунок" П. Чайкоўскага (1982, дырыжор А. Анісімаў, мастак Я. Лысік), "Карміна Бурана" К. Орфа (1983, дырыжор Я. Вашчак, мастак Э. Гейдэбрэхт), "Балеро" М. Равэля (1984, дырыжор Я. Вашчак, мастак Э. Гейдэбрэхт), "Вясна свяшчэнная" І. Стравінскага (1986, дырыжор Г. Праватораў, мастак Э. Гейдэбрэхт; 1997, дырыжор Г. Праватораў, мастак В. Окунеў), "Рамэа і Джульета" С. Пракоф’ева (1988, дырыжор Г. Праватораў, мастак Э. Гейдэбрэхт), "Страсці (Рагнеда)" А. Мдзівані (1995, дырыжор Г. Праватораў, мастак В. Окунеў), "Жар-птушка" І. Стравінскага (1998 года, дырыжор А. Анісімаў, мастак В. Окунеў) прадэманстравалі асаблівы тып балетнай драматургіі, заснаванай на скразным развіцці дзеяння, на метафарычнасці і разнастайнасці пластыкі, на тонкім узаемадзеянні харэаграфіі, музыкі і сцэнаграфіі. Вялікім мастацкім дасягненнем балетнай трупы стала пастаноўка балета "Тыль Уленшпігель" (музыка Я. Глебава, сцэнаграфія Я. Лысіка). Гісторыя і сучаснасць знайшлі сваё адлюстраванне ў балеце на музыку С. Пракоф'ева "Рамэо і Джульета". Упершыню на тэрыторыі былога Савецкага Саюза ўвасобілася ў тэатральным дзеянні знакамітая сцэнічная кантата К.Орфа "Carmina Burana". Культурнай падзеяй, якая атрымала значны грамадскі рэзананс, стала пастаноўка балета "Страсці (Рагнеда)" А.Мдзівані, прысвечанага адной з самых трагічных старонак славянскай гісторыі пачатку Х стагоддзя.

 

Дзейнасць тэатра пасля рэканструкцыі: опера
Па заканчэнні 72-га тэатральнага сезона (2004–2005) пачалася рэканструкцыя будынка тэатра. Новы этап у дзейнасці тэатра, які пачаўся пасля рэканструкцыі, уключыў такія знакавыя падзеі, як адкрыццё Камернай залы імя Л.П. Александроўскай (першапачаткова – Музычная гасцёўня, 2009), стварэнне стажорскай групы маладых салістаў оперы (з 2011), правядзенне спектакляў на Малой балетнай сцэне (з 2012), адкрыццё філіяльных пляцовак Вялікага тэатра Беларусі ў Магілёве, Наваполацку і Гомелі, уключэнне Вялікага тэатра Беларусі ў еўрапейскую асацыяцыю оперных труп і фестываляў Opera Europa (2015–2020), а таксама арганізацыя буйных міжнародных творчых праектаў, большая частка з якіх паспяхова рэалізоўваецца цяпер.

У 1996 годзе ў выніку рэарганізацыі адзіны тэатр падзяліўся на тры самастойныя структуры. У 2008 годзе было прынята рашэнне зноў аб'яднаць трупы ў адзіны Нацыянальны акадэмічны Вялікі тэатр оперы і балета Рэспублікі Беларусь.

 

8 сакавіка 2009 г. Прэзідэнт Рэспублікі Беларусь А.Р.Лукашэнка прыняў удзел ва ўрачыстым адкрыцці тэатра пасля рэканструкцыі. 
12 мая 2010 года Мітрапаліт Мінскі і Слуцкі, Патрыяршы Экзарх усяе Беларусі Філарэт асвяціў Нацыянальны акадэмічны Вялікі тэатр оперы і балета Рэспублікі Беларусь.

 

 

 

8 сакавіка 2009 года адноўлены будынак тэатра быў урачыста адкрыты. У чэрвені адбылася прэм’ера беларускай камічнай оперы "Чужое багацце нікому не служыць" Я. Д. Голанда, рэканструяванай У. Байдавым і В. Скорабагатавым па аўтэнтычнай партытуры кампазітара. Гэтая праца была ўдастоена Спецыяльнай прэміі Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь дзеячам культуры і мастацтва.

Яркімі тэатральнымі прэм’ерамі сталі пастаноўкі опер "Трубадур" (2009, рэжысёр М. Берглёф, мастак А. Шліппе), "Набука" Дж. Вердзі (2010, музычны кіраўнік В. Пласкіна, дырыжор В. Воліч, рэжысёр М. Панджавідзэ), "Тоска" Дж. Пучыні (2010, дырыжор В. Пласкіна, рэжысёр М. Панджавідзэ, мастак А. Касцючэнка), "Снягурка" М. Рымскага-Корсакава (2011, дырыжор В. Пласкіна, рэжысёр С. Цырук, мастак К. Піскуноў), "Аіда" Дж. Вердзі (2011, дырыжор В. Воліч, рэжысёр М. Панджавідзэ, сцэнаграфія і касцюмы па эскізах Я. Чэмадурава, мастак А. Касцючэнка), "Севільскі цырульнік" Дж. Расіні (2011, дырыжор Дж. Марчана, рэжысёр М. Панджавідзэ, мастак А. Касцючэнка), "Кашчэй Бессмяротны" М. Рымскага-Корсакава (2012, дырыжор І. Касцяхін, рэжысёр Г. Галкоўская) і інш.

Важнай падзеяй стала пастаноўка другой рэдакцыі оперы "Сівая легенда" Д. Смольскага (2012, дырыжор В. Пласкіна, рэжысёр М. Панджавідзэ, мастак А. Касцючэнка), аўтарскі калектыў якой быў узнагароджаны Дзяржаўнай прэміяй Рэспублікі Беларусь.

2010-я гады прынеслі беларускаму опернаму мастацтву мноства значных прэм’ер, якія сталі гучнымі падзеямі ў айчынным культурным жыцці: "Турандот" Дж. Пучыні (2013, дырыжор В. Пласкіна, рэжысёр М. Панджавідзэ, мастак І. Грыневіч), "Лятучы галандзец" Р. Вагнера (2013, дырыжор М. Майрхофер, рэжысёр Х.-Й. Фрай, мастак В. Вольскі), "Кармэн" Ж. Бізэ (2015, дырыжор А. Галанаў, рэжысёр Г. Галкоўская, мастак А. Контэк), "Пікавая дама" П. Чайкоўскага (2014, дырыжор А. Галанаў, рэжысёр П. Карталаў, мастак А. Касцючэнка), "Чароўная флейта" В. А. Моцарта (2017, дырыжор М. Майрхофер, рэжысёр Х.-Й. Фрай, мастак Х. Шэргхофер), "Травіята" Дж. Вердзі (2017, дырыжор А. Галанаў, рэжысёр А. Жагарс), "Багема" Дж. Пучыні (2018, дырыжор В. Пласкіна, рэжысёр А. Цітэль, мастак Ю. Усцінаў), "Лятучая мыш" І. Штрауса (2019, дырыжор Дж. Марчана, рэжысёр М. Керэньі, мастакі Т. Ракай і А. Дзярмаці) і інш. Важнай творчай вехай для Вялікага тэатра Беларусі стала пастаноўка оперы Рыхарда Штраўса "Саламея" у новым рэжысёрскім прачытанні М. Панджавідзэ -у выглядзе оперы з харэаграфічным пралогам на аснове твораў Р.Штрауса "Саламея" і "Так казаў Заратустра" (2018, дырыжор В. Пласкіна, мастак Г. Гуммель, балетмайстры Ю. Дзятко і К. Кузняцоў). Маштабнай з’явай у культурным жыцці краіны стала прэм’ера новай музычнай рэдакцыі оперы А. Барадзіна "Князь Ігар", для якой былі выкарыстаны найноўшыя знаходкі музыкаведаў-тэкстолагаў у галіне даследвання спадчыны знакамітага рускага кампазітара. Дырыжор-пастаноўшчык Аляксандр Анісімаў узяў за аснову аўтарскі клавір кампазітара і, пры мінімальным звароце да больш папулярнай рэдакцыі М. Рымкага-Корсакава і А. Глазунова, прадставіў беларускім слухачам сваю версію твора. Рэжысёрам-пастаноўшчыкам маштабнай гістарычнай драмы выступіла Галіна Галкоўская.

Прынцыповым напрамкам мастацкага падыхода Вялікага тэатра Беларусі ў апошнія гады стала скіраванасць на прыцягненне маладых творчых сіл. Дзякуючы такому падыходу оперную афішу папаўняюць новыя рэжысёрскія імёны. 88-ы тэатральны сезон адкрыла прэм’ера спектакля "Вілісы. Фатум" Дж.Пучыні, якая стала рэжысёрскім дэбютам Аксаны Волкавай. Увасобіў музычную партытуру першай оперы Пуччыні дырыжор-пастаноўшчык Іван Касцяхін.

Значнай падзеяй у беларускім мастацтве стала новая пастановачная версія оперы Уладзіміра Солтана “Дзікае паляванне караля Стаха”. Твор, які ў свой час меў аглушальны поспех і трымаўся на сцэне 22 гады, у 2021 годзе здабыў новае прачытанне, пераканаўшы ў сваёй актуальнасці. Дырыжор Андрей Іваноў і рэжысёр Ганна Маторная (сутворчаць якіх, дарэчы, ў 2020 годзе падарыла Вялікаму тэатру Беларусі маштабную пастаноўку “Фаўста” Ш. Гуно) выступілі не толькі пастаноўшчыкамі, але і тэкстолагамі: была праведзена карпатлівая праца па аднаўленню той частцы партытуры, якая не ўвайшла ў першую пастаноўку ці была значна змененая. У выніку опера сапраўды набыла новае гучанне.

Балетны рэпертуар актыўна пашыраецца: з’яўляюцца новыя нацыянальныя балеты, аднаўляюцца і рэдагуюцца класічныя пастаноўкі, адкрываюцца новыя назвы і новыя імёны.

Пастаўлены балеты "Папялушка" С. Пракоф’ева (2009, балетмайстар Ю. Пузакоў, дырыжор В. Пласкіна), "Трыстан і Ізольда" на музыку Р. Вагнера (2010, балетмайстар Ю. Траян, дырыжор М. Калядка), "Сільфіда" Х. Левенскольда (2011, балетмайстар М. Далгушын, дырыжор В. Пласкіна), "Тамар" на музыку М. Балакірава (2011, харэаграфія Ю. Смарыгінаса, балетмайстар А. Ліепа, дырыжор В. Пласкіна, сцэнаграфія Л. Бакста), "Жызэль" А. Адана (2012, балетмайстры М. Далгушын, А. Ціхамірава, дырыжор М. Калядка, мастак В. Окунеў), "Анюта" В. Гаўрыліна (2012, балетмайстар У. Васільеў, дырыжор В. Пласкіна), "Сем прыгажунь" К. Караева (2013, балетмайстар Ю. Пузакоў), "Каханне і смерць" П. Бюль-Бюль аглы (2016, балетмайстар В. Касцель, дырыжор Э. Куліеў), "Орр і Ора" М. Крылова (2017, балетмайстар А. Ціхамірава, дырыжор А. Іваноў).

Афішу Вялікага тэатра Беларусі ўпрыгожылі "чорна-белыя" балеты культавага чэшскага і нідэрландскага харэографа Іржы Кіліана -"Шэсць танцаў" (2013) і "Маленькая смерць" (2016) на музыку В. А. Моцарта. Палітру дапоўнілі яркія фарбы рускай харэаграфіі "срэбнага веку" -пастаўленыя балетмайстрам А.Ліепай балеты ў харэаграфіі М.Фокіна "Шэхеразада" на музыку М. Рымскага-Корсакава (2011, дэкарацыі Л. Бакста, дырыжор В. Пласкіна), "Жар-птушка" І. Стравінскага (2014, дэкарацыі Л. Бакста, дырыжор В. Пласкіна), "Пятрушка" (2018, дэкарацыі А. Бенуа, дырыжор В. Пласкіна). Знакавымі падзеямі сталі пастаноўкі балетаў В. Кузняцова, прысвечаных важным постацям нацыянальнай гісторыі, – “Вітаўт” (2013) і “Анастасія” (2018). У творах раскрываецца тэма асобы ў гісторыі і акцэнтуюцца агульначалавечыя каштоўнасці – высакароднасць, каханне, стойкасць духу, сапраўдны патрыятызм, самаахвярнасць і маральная чысціня. 

Цікавым вопытам сталі вечары сучаснай харэаграфіі на Малой сцэне тэатра, адмыслова для якіх былі пастаўлены балеты "Зала чакання" А. Хадоска (2012, балетмайстар Ю. Дзятко), "Хто я?" С. Картэса (2015, балетмайстры Ю. Дзятко, К. Кузняцоў, дырыжор А. Лясун), "Метамарфозы" на музыку І. С. Баха (2012, балетмайстар В. Касцель, дырыжор А. Іваноў). З прэм’ер  увагу на сябе звяртае новая назва - балет "Ганна Карэніна", які быў пастаўлены на музыку сімфанічных твораў П.Чайкоўскага балетмайстрам Вольгай Касцель і дырыжорам Андрэем Галанавым. Узяты тэатрам накірунак на падтрымку маладых беларускіх пастаноўшчыкаў прывёў да з’яўлення ў афішы новага для Вялікага тэатра Беларусі харэаграфічнага імя: сваю першую працу на гэтай сцэне прадставіў Сяргей Мікель, які прадставіў балет "Пер Гюнт" на музыку Э. Грыга (дырыжор-пастаноўшчык Аляксандр Анісімаў). Вядзецца актыўная праца па аднаўленню і стварэнню новых аўтарскіх рэдакцый балетаў В. Елізар’ева. Так, свет пабачылі новыя аўтарскія рэдакцыі харэаграфіі балетаў "Спартак" А. Хачатурана (2017), "Рамэа і Джульета" С. Пракоф’ева (2018), "Стварэнне свету" А. Пятрова (2019), "Шчаўкунок" П. Чайкоўскага (2020), таксама была адноўлена пастаноўка "Кармэн-сюіты" Ж. Бізэ - Р. Шчадрына (2019) і пабачыла свет новая пастаноўка “Лебядзінага возера” П. Чайкоўскага (2021), дзе аўтарская харэаграфія В.Елізар’ева арганічна спалучаецца з класічнай - Л. Іванава, М. Пеціпа, А. Горскага, А. Месэрэра).

У пачатку 2020-х гадоў оперны рэпертуар пашырыўся новымі творамі, прычым некаторыя з іх з'явіліся ў афішы тэатра ўпершыню. Былі пастаўлены: "Вілісы. Фатум" Дж.Пучыні (2020 - рэжысёр А.Волкава, дырыжор А, мастак Э.Іошпа), "Фаўст" Ш.Гуно (2020 - рэжысёр Г.Маторная, дырыжор А.Іваноў, мастак В.Окунеў), "Самсон і Даліла" К.Сен-Санса (2021 - рэжысёр А.Волкава, дырыжор А.Лясун, мастак Э.Іошпа), "Любоўны напой" Г.Даніцэці (2022 - рэжысёр Г.Маторная, дырыжор А.Лясун, мастакі А.Меранкоў, Л.Сідзельнікава), камерныя оперы "Басцьен і Басцьена" В.А.Моцарта (2021 - рэжысёр Н.Кузьмянкова), "Моцарт і Сальеры" М.Рымскага-Корсакава (2022 - рэжысёр А.Мельнікаў, дырыжор Ю.Каравеў). Доўгачаканым стала вяртанне ў афішу знакавай беларускай оперы "Дзікае паляванне караля Стаха" У.Солтана, зноў пастаўленай у 2021 годзе (режысёр Г.Маторная, дырыжор А.Іваноў, мастакі А.Меранкоў, Т.Лісавенка). У дзіцячы рэпертуар дадаліся оперы "Кошчын дом" П.Вальдгарта (2020 - рэжысёр Д.Пататурка, дырыжор А.Лясун, мастак К.Шымановіч), "Пінокіа" Г.Бруні (2020 - рэжысёр Н.Бараноўская, дырыжор У.Авадок, мастак Л.Сідзельнікава), "Гісторыя Кая і Герды (Снежная каралева)" С.Баневіча (2022 - рэжысёр Г.Маторная, дырыжор Ю.Караваеў, мастакі А.Меранкоў, В.Мельнік-Малахава, Т.Лісавенка).

У пачатку 20-х гадоў была праведзена важная і карпатлівая работа па падрыхтоўцы новых рэдакцый класічнага балетнага рэпертуару: у абноўленым выглядзе паўстаў знакаміты трыпціх балетаў П.Чайкоўскага - "Шчаўкунок" (2020 - харэограф і балетмайстар В.Елізар'еў, дырыжор В.Чарнуха-Воліч, мастак Я.Лысік), "Лебядзінае возера" (2021 - балетмайстар В.Елізар'еў, дырыжор М.Калядка, мастак В.Окунеў), "Спячая прыгажуня" (2022 - балетмайстар В.Елізар'еў, дырыжор М.Калядка, мастак В.Окунеў), − а таксама балеты "Жызэль" А.Адана (2022 - балетмайстар І.Колб, дырыжор М.Калядка, мастак В.Окунеў), "Дон Кіхот" Л.Мінкуса (2023 - балетмайстар В.Елізар'еў, дырыжор М.Калядка, мастак В.Окунеў). З'явіліся і рэдкія для афішы Вялікага тэатра Беларусі назвы: балет на музыку Э.Грыга "Пер Гюнт" (2020 - харэограф і балетмайстар С.Мікель, дырыжор А.Анісімаў, мастак Л.Сідзельнікава) і ўпершыню пастаўлены на беларускай сцэне "Канёк-Гарбунок" Р.Шчадрына (2021 - харэограф і балетмайстар Ю.Траян, дырыжор М.Калядка, мастак В.Окунеў).

Цяпер у рэпертуары Вялікага тэатра Беларусі каля 90 опер і балетаў (нацыянальныя спектаклі, шэдэўры сусветнай класікі і сучасныя пастаноўкі), штогод тэатрам ажыццяўляецца ад 4 да 6 пастановак.

Творчыя калектывы Вялікага тэатра Беларусі актыўна гастралююць, з мастацтвам артыстаў тэатра знаёмы гледачы больш за 30 краін свету. Кіраўніцтвам тэатра падпісана больш за 30 мемарандумаў аб супрацоўніцтве з буйнымі тэатрамі блізкага і далёкага замежжа.

Праекты Вялікага тэатра Беларусі
Вялікі тэатр Беларусі выступае арганізатарам шэрагу буйных творчых праектаў

• Вялікі навагодні Баль у Вялікім тэатры (2010 - па цяперашні час)
• open-air фестываль опернага і балетнага мастацтва "Вечары Вялікага тэатра ў замку Радзівілаў" (2010 - па цяперашні час)
• друкаванае выданне – часопіс "Партэр" (2010 - 2020)
• Мінскі міжнародны Калядны оперны форум (2010 - па цяперашні час)
• Моладзевы оперны форум краін СНД (2012)
• Міжнародны конкурс Competizione dell’Opera (2012)
• Калядны дабрачынны Баль кнігі (2013)
• эксклюзіўнае выданне – "Вялікая энцыклапедыя Вялікага тэатра Беларусі" (2013)
• Мінскі міжнародны Калядны конкурс вакалістаў (2014, 2015, 2016, 2017, 2018)
• "Вялікі тэатр - дзецям" (2014 - па цяперашні час)
• "Балетнае лета ў Вялікім" (2014 - па цяперашні час)
• конкурс "Навагодняя сямейная цацка" (2014 - па цяперашні час)
• "Дзень адчыненых дзвярэй", прымеркаваны да дня нараджэння тэатра (2015 - па цяперашні час)
• "Маладзёжныя праграмы Вялікага" (з 2016)

 

Узнагароды і прэміі Вялікага тэатра Беларусі

Дзяржаўная прэмія Рэспублікі Беларусь
2013
Прысуджана вядучаму майстру сцэны Нацыянальнага акадэмічнага Вялікага тэатра оперы і балета Рэспублікі Беларусь Ніне Шарубінай за выдатныя дасягненні вакальнага і выканальніцкага майстэрства, якія маюць высокую эстэтычную каштоўнасць і ўносяць значны ўклад у беларускую нацыянальную культуру.

2017
Удастоены творчы калектыў пастаноўкі оперы Д.Смольскага "Сівая легенда" ў асобе Аксаны Волкавай, Анастасіі Масквіной, Станіслава Трыфанава, Сяргея Франкоўскага, Ніны Ламановіч, Аляксандра Касцючэнкі.

Прэмія Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь "За духоўнае адраджэнне"
2014
Удастоены калектыў Вялікага тэатра Беларусі за стварэнне і пастаноўку балета "Вітаўт" (музыка В. Кузняцова, харэаграфія Ю.Траяна)

Спецыяльная прэмія Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь дзеячам культуры і мастацтва
1998
Удастоены Валянцін Елізар'еў за дасягненні ў галіне харэаграфічнага мастацтва і ўклад у развіццё міжнародных сувязей Рэспублікі Беларусь

2001
Удастоены Валянцін Елізар'еў за дасягненні ў галіне харэаграфічнага мастацтва і ўклад у развіццё міжнародных сувязей Рэспублікі Беларусь

2009
Удастоена творчая група выканаўцаў оперы "Чужое багацце нікому не служыць" Я.Д.Голанда,

2012
Удастоена творчая група оперы "Сівая легенда" Д.Смольскага.

2015
Удастоена творчая група оперы "Царская нявеста" М.Рымскага-Корсакава

2022
Удастоены Уладзімір Громаў за стварэнне высокамастацкіх вобразаў у прэм'ерных спектаклях Вялікага тэатра Беларусі ў 2020 - 2021 гг.

Рэспубліканскі конкурс тэатральнага мастацтва "Нацыянальная тэатральная прэмія"
I Нацыянальная тэатральная прэмія (2010)
"Лепшы беларускі спектакль" – пастаноўка оперы "Набука" Дж. Вердзі
"За ўклад у мастацтва" - Валянцін Елізар'еў

II Нацыянальная тэатральная прэмія (2012)
"Лепшы музычны спектакль" - пастаноўка оперы "Аіда" Дж.Вердзі

III Нацыянальная тэатральная прэмія (2014)
"Лепшы оперны спектакль" – пастаноўка оперы "Лятучы галандзец" Р.Вагнера
"Лепшы спектакль балета" − балет "Вітаўт" В.Кузняцова
"Лепшая рэжысёрская праца ў спектаклі оперы" − рэжысёр Ханс-Ёахім Фрай за пастаноўку оперы "Лятучы галандзец" Р.Вагнера
"Лепшая праца балетмайстра ў спектаклі балета" – Юрый Траян за пастаноўку балета "Вітаўт" В.Кузняцова
"Лепшая акцёрская праца ў спектаклі оперы" − Станіслаў Трыфанаў за ролю Галандца ў оперы "Лятучы галандзец" Р.Вагнера
"Лепшая акцёрская праца ў спектаклі балета" – Людміла Хітрова за ролю Ганны ў балеце "Вітаўт" В.Кузняцова

IV Нацыянальная тэатральная прэмія (2016)
"Лепшы спектакль балета" – пастаноўка балета "Маленькі прынц" А.Глебава.
"Лепшы оперны спектакль" – пастаноўка оперы "Царская нявеста" М.Рымскага-Корсакава
"Лепшая мужчынская роля ў спектаклі балета" - Канстанцін Геронік за ролю Маленькага прынца ў аднайменным балеце Я.Глебава
"Лепшая мужчынская роля ў спектаклі оперы" − Станіслаў Трыфанаў за ролю Рыгора Гразнога ў оперы "Царская нявеста" М.Рымскага-Корсакава
"Лепшая жаночая роля ў спектаклі оперы" − Аксана Волкава за ролю Кармэн а аднайменнай оперы Ж. Бізэ
"Лепшая жаночая роля ў спектаклі балета" − Людміла Хітрова за выкананне ролі Лаўрэнсіі ў аднайменным балеце А.Крэйна

V Нацыянальная тэатральная прэмія (2018)
"Лепшы оперны спектакль" – пастаноўка оперы "Багема" Дж. Пучыні
"Лепшая праца сцэнографа ў музычным спектаклі" - Аляксандр Касцючэнка за афармленне оперы "Тоска" Дж. Пучыні
"Лепшая мужчынская роля ў музычным спектаклі" −Уладзімір Громаў за ролю Марселя ў оперы "Багема" Дж. Пучыні
"Лепшая жаночая роля ў музычным спектаклі" −Ірына Яромкіна за ролю Байджан у спектаклі "Каханне і смерць" П. Бюльбюль аглы.

VI Нацыянальная тэатральная прэмія (2021)
"Лепшы спектакль балета" − пастаноўка балета "Ганна Карэніна" на музыку П.Чайкоўскага
"Лепшы спектакль оперы" - пастаноўка оперы "Фаўст" Ш.Гуно
"Лепшая праца дырыжора ў музычным спектаклі" – Аляксандр Анісімаў за пастаноўку спектакля "Пер Гюнт" на музыку Э. Грыга
"Лепшая праца пастаноўшчыка ў музычным спектаклі" − Ганна Маторная за пастаноўку оперы "Фаўст" Ш.Гуно
"Лепшая жаночая роля ў музычным спектаклі" − Ірына Яромкіна на ролю Ганны Карэнінай у аднайменным балеце на музыку П. Чайкоўскага
Спецыяльная прэмія за ўклад у развіццё тэатральнага мастацтва Беларусі "За шматгадовае служэнне сцэне" прысуджана мастацкаму кіраўніку Вялікага тэатра Беларусі Валянціну Елізар'еву

VIІ Нацыянальная тэатральная прэмія (2023)
"Лепшы спектакль балета" − пастаноўка балета "Дон Кіхот" Л.Мінкуса
"Лепшы спектакль оперы" - пастаноўка оперы "Дзікае паляванне караля Стаха" У.Солтана
"Лепшы спектакль для дзяцей і юнацтва" - пастаноўка оперы "Гісторыя Кая і Герды (Снежная каралева)" С.Баневіча
"Лепшая праца пастаноўшчыка ў музычным спектаклі" − Ганна Маторная за пастаноўку опер "Дзікае паляванне караля Стаха" В.Солтана і "Гісторыя Кая і Герды (Снежная каралева)" С.Баневіча
"Лепшая праца дырыжора ў музычным спектаклі" – Юрый Караваеў за працу ў спектакле "Гісторыя Кая і Герды (Снежная каралева)" С.Баневіча
"Лепшая праца мастака ў музычным спектаклі" - Вячаслаў Окунеў за работу над балетам "Дон Кіхот" Л.Мінкуса
"Лепшая жаночая роля ў музычным спектаклі" − Людміла Хітрова за ролю Кітры ў балеце "Дон Кіхот" Л.Мінкуса

Памятны медаль ЮНЕСКА "Пяць кантынентаў"

2014
Узнагароджаны Вялікі тэатр Беларусі за выдатны ўклад у папулярызацыю харэаграфічнага і опернага мастацтва ва ўсім свеце і з нагоды 60-годдзя членства Беларусі ў ААН па пытаннях адукацыі, навукі і культуры.

Прэмія Саюзнай дзяржавы ў галіне літаратуры і мастацтва
2017-2018
Удастоены мастацкі кіраўнік Вялікага тэатра Беларусі Валянцін Елізар'еў за балетныя спектаклі 1974 – 2017 гадоў (у тым ліку "Стварэнне свету", "Спартак", "Рамэа і Джульета", "Дон Кіхот" і іншыя).

Іншыя ўзнагароды і прэміі Вялікага тэатра Беларусі

2010
Афіцыйны інтэрнет-сайт Вялікага тэатра Беларусі заваяваў I месца ў намінацыі "Культура і мастацтва" па выніках конкурсу на лепшы інтэрнет-рэсурс "Інтэрнэт-прэмія "TIBO-2010".

2013
Часопіс "Партэр" стаў пераможцам IX Нацыянальнага конкурсу друкаваных сродкаў масавай інфармацыі "Залатая літара".

2022
Вялікі тэатр Беларусі стаў пераможцам Рэспубліканскага конкурсу на лепшую арганізацыю праводзімай работы дзяржаўнымі арганізацыямі, падпарадкаванымі Міністэрству культуры.
Пастаноўка оперы У.Солтана "Дзікае паляванне караля Стаха" была прызнана лепшым культурным праектам патрыятычнай тэматыкі ў намінацыі "Лепшы спектакль музычнага тэатра".

2023
Калектыў тэатра ўдастоены Ганаровай граматы Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь за высокія творчыя дасягненні, значны ўклад у развіццё нацыянальнага тэатральнага мастацтва.

Партнёры