"Музыка Рэнесансу і барока"

24 студзеня 2024 года ў Камернай зале імя Л.П.Александроўскай адбудзецца канцэрт "Музыка Рэнесансу і барока". У гэты вечар гісторыя дзвюх стылявых эпох будзе прадстаўлена помнікамі культуры Еўропы, якая ў ты часы ўключала і арэал сучаснай Беларусі. Праграма ініцыявана і падрыхтавана струнным квартэтам Вялікага тэатра Беларусі "Vivat-Quartet" - ансамблем, які выконвае музыку розных стылявых напрамкаў. Квартэт не толькі выступае ў акадэмічным фармаце з праграмамі камерна-інструментальнай музыкі, але і ўдзельнічае ў гала-канцэртах, фестывалях і іншых буйных праектах Вялікага тэатра Беларусі, гастралюе ў нашай краіне і за мяжой.

Сэнсавым і эмацыйным акцэнтам новай праграмы "Vivat-Quartet" стане музыка высокага барока, у першую чаргу - жамчужына сусветнага музычнага мастацтва "Stabat mater" Джавані Батыста Пергалезі. "Stabat mater" - не проста ўзор барочнага стылю і жанру, гэта твор "барочны" па сваёй сутнасці: звернуты да Бога і да чалавека адначасова, ён нясе на сабе адбітак асабістай жыццёвай трагедыі яго майстра. Малады чалавек, які ўжо мае шырокае прызнанне, раптоўна атрымлівае страшны ўдар лёсу. Яму было 25, калі хвароба вымусіла яго пакінуць шумны Неапаль і пераехаць у правінцыйнае мястэчка Паццуолі, дзе ён і правёў апошні год свайго жыцця. Пергалезі, аўтар опер і адзін з пачынальнікаў оперы-буфа, звяртаецца да духоўнай музыкі. Да самой смерці ў 1735 годзе ён працаваў над «Stabat Mater» і пакінуў свету сапраўднае сведчанне працы чалавечага Духа, які спазнаў свет у яго радасці і ў яго болі, які бянтэжыцца, смуткуе і прыміраецца. У канцэрце твор будзе выкананы струнным квартэтам "Vivat-Quartet і салісткамі беларускай оперы - лаўрэатам міжнародных конкурсаў Марыяй Галкінай і дыпламантам міжнародных конкурсаў Кацярынай Міхнавец.
Шэдэўр італьянскага майстра будзе прадстаўлены ў вытанчаным асяроддзі, якое разгарне панараму еўрапейскага мастацтва з эксклюзіўнымі ўкрапінамі - узорамі, якія складалі музычную рэчаіснасць Беларусі XVI - XVII стагоддзяў.

Увогуле, музычная культура Беларусі на працягу многіх стагоддзяў была неад'емнай часткай агульнаеўрапейскай культурнай прасторы, пра гэта сведчаць шматлікія дакументальныя крыніцы. Сярод такіх - старадаўнія хронікі, мемуары, летапісы і іншыя гістарычныя матэрыялы, знойдзеныя ў архівах розных краін, але галоўнае - музычныя помнікі: рукапісныя і друкаваныя партытуры і клавіры, нотныя манускрыпты. Яшчэ паўстагоддзя таму музычная культура Беларусі да ХХ стагоддзя была terra incognita, аднак цяпер наяўнасць на тэрыторыі сучаснай Беларусі развітой музычна-тэатральнай культуры і ўключанасць яе ў агульнаеўрапейскі гістарычны працэс не выклікае сумненняў. Дзякуючы захопленай і самаадданай працы энтузіястаў-даследчыкаў (мастацтвазнаўцаў, выканаўцаў, гісторыкаў, культуролагаў), якія прысвяцілі многія гады свайго жыцця гэтай працы, мы можам скласці дастаткова цэльнае ўяўленне аб тым, якой з'яўлялася музычная культура нашых зямель у XVI - XIX стагоддзях і скласці прадстаўленне пра тое, якая менавіта музыка тады выконвалася.

"Vivat-Quartet" упершыню звярнуўся да спадчыны музычнай культуры Беларусі мінулых стагоддзяў летась, падрыхтаваўшы праграму "Музычная скарбніца Нясвіжа". Большасць з твораў з'явілася ў рэпертуары калектыва дзякуючы садзейнічанню эксперта па музычнай спадчыне Беларусі – доктара мастацтвазнаўства прафесара Вольгі Уладзіміраўны Дадзіёмавай, якая ласкава прадаставіла для падрыхтоўкі праграмы нотныя матэрыялы са сваёй асабістай калекцыі. У калядныя дні ансамбль прадставіў праграму "Калядны падарунак", таксама прысвечаную музыцы Беларусі XVI - XIX стагоддзяў, у якой у тым ліку былі выкананы старажытныя канты ў аўтарскай апрацоўцы квартэта. На гэты раз "Vivat-Quartet" прэзентуе канцэрт-экскурс у музыку еўрапейскага мінулага, у якім артэфакты культуры Беларусі інкруставаны ў агульную карціну шэдэўраў прызнаных майстроў з Італіі і Германіі.
Эпоха Рэнесансу - адна з найбольш плённых і «культураўтваральных» у еўрапейскай гісторыі. Агульнавядома, што найвышэйшага росквіту рэнесанснае мастацтва дасягнула на яго радзіме - у Італіі, якая захавала антычную спадчыну і апаэтызавала хрысціянскія каштоўнасці і ідэалы. «Святло Адраджэння, – піша ў сваёй манаграфіі прафесар Вольга Дадыёмава, – паступова разліваючыся на захад і ўсход ад сваёй крыніцы, набывала новую афарбаванасць у культурнай прасторы Германіі і Чэхіі, Польшчы і Украіны, Літвы і Беларусі», падкрэсліваючы далей, што пры ўсёй рознасці філасофскіх канцэпцый сама эстэтычная мадэль іх увасабленняў у мастацтве розных еўрапейскіх краін была адзінай, незалежна ад геаграфіі яе паходжання.

У канцэртнай праграме 24 студзеня музыка Рэнесансу будзе прадстаўлена некалькімі ўзорамі, створанымі музыкамі, якія маюць дачыненне да культуры Беларусі таго часу і якія аказалі на яе сур'ёзны ўплыў. Гэта Вацлаў з Шамотул, Мікалай Гамулка і Дыямед Като.

Вацлаў з Шамотул (Wazlaw z Szamotul, 1526 ці 1529 ці 1537 – 1567 ці 1568) – яскравы прадстаўнік усходнееўрапейскага Адраджэння, адзін з найбольш вядомых дзеячаў польскай музычнай культуры гэтага перыяду. З 1555 паступіў на службу да князя Мікалая Радзівіла Чорнага. У канцэрце прагучыць «Pieśń o Narodzeniu Pańskim» у пералажэнні для струннага квартэта.

Мікалай Гамулка (Mikolaj Gomólka; 1535 – 1591 ці 1609) – удзельнік капэлы караля Жыгімонта II Аўгуста, дзе граў на драўляных духавых, струнных інструментах і аргане. У 1563 годзе пераехаў у Сандамір, дзе займаўся грамадскімі справамі, у 1560 паступіў на службу да біскупа П.Мышкоўскага, у 1590-1592 гадах працаваў у канцлера Яна Замойскага. У 1580 годзе Гамулка выдаў зборнік 150 псальмаў, які стаў грандыёзным помнікам культуры эпохі Адраджэння. Чатырохгалосныя псальмы напісаны ў лепшых традыцыях рэнесанснага мастацтва і прызначаны для шырокіх колаў аматараў і знаўцаў музыкі. У канцэрце прагучыць перакладанне псалма "Domine, ne in furore tuo arguas me".

Дыямед Като (Diomedes Cato; пасля 1560 – пасля 1607) – італьянскі кампазітар і лютніст. Нарадзіўся ў Венецыі, атрымаў музычную адукацыю ў Італіі. У 1588 г. трапіў на каралеўскі двор Жыгімонта III Вазы, дзе працаваў лютністам да 1593 г. У складзе каралеўскай світы наведаў розныя гарады Швецыі, а таксама Рэчы Паспалітай, у тым ліку Гданьск і Вільню. У 1600 – 1602 гг. працаваў у прускага падскарбія Станіслава Косткі, пасля чаго зноў вярнуўся да караля і прыняў прапанову прадоўжыць працу прыдворнага лютніста.

Музыка барока аказалася наймагутнай сферай увасаблення агульнаэстэтычнай і мастацка-стылявой парадыгмы сваёй эпохі. Барочная музычная творчасць, адзначаная маштабнасцю і размахам творчых канцэпцый, веліччу ідэй, напружанай патэтыкай і экспрэсіяй пачуццяў, вылучаецца сваёй сэнсавай насычанасцю. Стыль барока атрымаў у музыцы розныя рэгіянальныя мадыфікацыі, пры гэтым адрозненні заходне- і ўсходнееўрапейскага мастацтва вызначыліся вельмі выразна. Цікава, што ў культуры Беларусі суіснавалі стылявыя рысы абодвух напрамкаў: усходняга, які захапляў і тэрыторыю Расіі (культура барока распаўсюдзілася больш шырока, чым Рэнесанс, і была прадстаўлена велізарным славянскім пластом), і заходняга, які развіваецца ў рэчышчы адпаведных тэндэнцый. Адным з яскравых прадстаўнікоў музычнай культуры барока ў Беларусі стаў Андрэй Рагачэўскі (Андрэй з Рагачова / Andrey Ragachevski) – арганіст і кампазітар, які працаваў у Нясвіжы ў першай палове XVII стагоддзя, прыдворны арганіст Альбрэхта Станіслава Радзівіла. У прыватнасці, у Канцоне Андрэя Рагачэўскага ўвасоблены ўсе асноўныя прыкметы чатырохгалоснай аднацемнай барочнай фугі. Кампазіцыя пры гэтым дастаткова лаканічная, што надае ёй асаблівую напружанасць і канцэнтраванасць. Канцона Андрэя Рагачэўскага стане адным са штрыхоў гістарычнай рэтраспектывы, падрыхтаванай музыкамі.

Таксама прагучыць музыка выдатных майстроў барока Германіі і Італіі. Нямецкая і англійская музыка будзе прадстаўлена часткай Канцэрта для трубы Георга Філіпа Тэлемана (саліст − лаўрэат міжнароднага конкурсу Павел Бурцаў) і Санатай Георга Фрыдрыха Гендэля для дзвюх скрыпак і клавіра (выканаўцы - лаўрэаты міжнародных конкурсаў Ірына Маслава, Аніта Малюгіна, заслужаная артыстка Рэспублікі Беларусь Юлія Шчарбакова, а італьянская - творамі Тамаза Альбіноні (Сінфонія Рэ мажор у пералажэнні для струннага квартэта) і Луіджы Бакерыні (Grave assai з Струннага квінтэта, вядомае таксама як Інтрадукцыя і фанданга, будзе выканана квартэтам і лаўрэатам міжнародных конкурсаў гітарыстам Віталём Дубовікам).

Аўтар праекта - Ірына Маслава.
Рэжысёр - Наталля Бараноўская.