Дзяўчаты-кветкі. Час адраджэння

Дзяўчаты-кветкі. Час адраджэння

Пачатак вясны − час гаварыць пра жанчын. Пачатак вясны − час гаварыць пра кветкі.
Прадчуваць росквіт, чакаць абуджэння, якое вось-вось пакліча да жыцця новую радасць, новую энергію і новае каханне. Невыпадкова менавіта ў гэты час мы традыцыйна адзначаем свята зачаравання і маладосці, мяккасці і іскрыстага святла, якія дорыць нам жаноцкасць, − дзень прыгожай паловы чалавецтва.
Час адраджэння − час эстэтыкі, выразнасці формаў, трапятлівасці пачуццяў, неспакою думкі.
Калі самыя празрыстыя акварэльныя тоны становяцца больш магутнымі за лозунгі.
Калі гукі становяцца мацней ведаў.
Гэта час спяваць аб кветках.

9 сакавіка ў Камернай зале імя Л. П. Александроўскай − вечар вытанчанага музіцыравання. Праграма, якую чакаюць сапраўдныя знатакі, і Музыканты, якіх заўсёды хочуць пачуць. Таццяна Гаўрылава і Вольга Запольская − самакаштоўныя, роўныя адзін аднаму па яркасці велічыні ў беларускім музычным свеце, і пры гэтым здольныя шматразова ўзмацняць “творчае ззянне” адна адной, выступаючы ў ансамблі.
Праграма, падабраная для вечара 9 сакавіка, – сапраўды “эстэцкая”, і яна як мага лепш падыходзіць да гэтага часу і да гэтага свята, Дня жанчын. У канцэрце прагучыць музыка аўстра-нямецкай традыцыі перыяду сталага і позняга рамантызму, прадстаўленая трыма імёнамі: Роберта Шумана, Хуга Вольфа і Рыхарда Штрауса.
Гэта будзе музыка, прысвечаная жанчынам. Музыка мужчын ад імя жанчын і музыка мужчын пра жанчын, закліканая праспяваць, апець, апісаць саму няўлоўную сутнасць жаноцкасці.

Адкрывае праграму знакаміты вакальны цыкл Роберта Шумана “Каханне і жыццё жанчыны”. Песні, напісаныя на вершы Адальберта фон Шамісса, з'явіліся ў самы плённы перыяд творчасці кампазітара, у 1840 годзе, які падарыў свету цэлы сад шумановских вакальных шэдэўраў, а самому Шуману − падарыў яго незабыўную Клару. Што цікава, кампазітар не стаў пісаць гісторыю трагічную, ахвярную, гераічную, сентыментальную − любую, якая “прыўзняла” б жанчыну над звычайнасцю; ён паказаў у сваім вакальным цыкле прыгажосць і паэтычнасць жаночай штодзённасці, у якой ёсць месца і трапятанню закаханасці, і прадчуванню сустрэчы, радасці замужжа, асалоды мацярынства, прыняцця страты і смутку. У гісторыі музыкі гэты цыкл стаў адным з найбольш вядомых “жаночых” твораў і непераўзыдзеным у сваім родзе псіхалагічным бытапісаннем.

Хуга Вольф, цыкл песень якога працягне праграму, увайшоў у гісторыю як майстар нямецкай Lied. Кампазітару было прыгатавана няпростае жыццё, азоранае магутным талентам і абцяжаранае важкім душэўным засмучэннем: калі скласці ўсе этапы яго творчай актыўнасці, яны складуць не больш за пяць гадоў, аднак гэтыя гады сталі сапраўднай успышкай у гісторыі музыкі. У музычнай мове яго песень (дакладней, “вершаў”, як сам кампазітар іх абазначаў) − традыцыі венскай песеннай класікі (Бетховен, Шуберт, Шуман), сучасная яму прызма вагнераўскай музычнай эстэтыкі і прадбачанне экспрэсіянізму, час якога надыдзе праз дзесяцігоддзі. Павышаная эмацыйнасць і цяжкі тэмперамент так і не далі Хуга Вольфу дасягнуць прафесійнага поспеху.

Песні з цыклу Шасці песень для жаночага голасу былі створаны ў 1877-1882 гадах, фактычна ў юнацтве (кампазітар нарадзіўся ў 1860 годзе). Гэта быў перыяд творчага і жыццёвага сталення: менавіта ў гэтыя гады кампазітар за парушэнне дысцыпліны быў ужо выключаны з кансерваторыі (у якую ён паступіў у 15 гадоў), пасябраваў з Малерам, пазнаёміўся з Брамсам і зненавідзеў яго (знаёмства з Вагнерам, перад якім Вольф схіляўся, адбылося яшчэ ў 1875), актыўна займаўся самаадукацыяй, паспеў некалькі месяцаў папрацаваць на пасадзе капельмайстра. Менавіта гэтыя гады прынеслі і адно з наймацнейшых перажыванняў яго жыцця: “у 1878 годзе ён сустрэў Валі Франк – сваё першае каханне. Яму адкрыліся зусім новыя, не вядомыя раней адчуванні – Хуга закахаўся горача і палка.
... Гэтыя адносіны працягваліся тры гады. І ўсе тры гады Вольф пакутаваў. Гэтыя пакуты можна было параўнаць толькі з тымі, якія прычынялі яму няўдачы на шляху ў вялікую музыку. Увесну 1881 года пасля некалькіх месяцаў маўчання Валі напісала Вольфу, што іх разрыў канчатковы, і з'ехала ў Багемію. Гэта расстанне Вольф перажываў так цяжка, што за ўсё сваё далейшае жыццё не змог больш вырашыцца на сур'ёзныя адносіны і шлюб, абмежаваўшыся некалькімі кароткімі любоўнымі сувязямі” (Ніна Адамадзэ).
Ён быў дзівоснай асобай − гарачай, неабыякавай, выбухной. Ён стаў адным з правобразаў кампазітара Адрыяна Леверкюна, галоўнага героя рамана Томаса Мана “Доктар Фаустус”. Герман Гесэ надзяліў яго эпітэтам “стэпавы”, маючы на ўвазе пад гэтым “стэпавы воўк”.
Юнацкія шэдэўры геніяў, як правіла, знаходзяць сваіх прыхільнікаў пазней, аднак іх каштоўнасць вечная: у іх непасрэднасці маладой мовы, вастрыні юнага погляду, неспрактыкаванасці стылю і той “свежасці крыві”, якая не цьмянее з часам. Шэсць песень для жаночага голасу − сведчанні менавіта такога, юнага почырку.

Трэцяя музычная прастора, у якую пагрузяцца слухачы ў гэты вечар, − вакальная лірыка Рыхарда Штрауса.
На працягу ўсяго жыцця Рыхард Штраус ствараў сачыненні ў жанры Lied (ням. − песня) − ён вельмі тонка адчуваў і разумеў форму вакальнай мініяцюры. Першым і самым строгім крытыкам кампазітара з'яўлялася яго жонка Паўліна Штраус − спявачка, уладальніца прыгожага сапрана, эксцэнтрычная і тэмпераментная, яркая артыстычная натура. Дзякуючы Паўліне кампазітарам былі створаны многія творы, у тым ліку Symphonia domestica (“хатняя сімфонія”), у якой знайшло адлюстраванне іх бурнае сямейнае жыццё. “Штраус па справядлівасці павінен лічыцца чараўніком і чарадзеем ва ўсім, што тычыцца чалавечага голасу. Асабліва вылучаюцца створаныя ім жаночыя партыі, адораныя ўсімі вартасцямі лірычнай кантылены, што льецца свабодна. Многія знакамітыя спявачкі маглі б расказаць пра тое, што іх мастацтва азарылася ззяннем сусветнага поспеху толькі пасля таго, як яны ўпершыню выступілі ў загалоўных партыях опер Штрауса» (Э.Краўзэ).

Назву праграме канцэрта 9 сакавіка даў цыкл ранніх песень Штрауса “Дзяўчаты-кветкі” (“Дзявочыя кветкі” (`Mädchenblumen`): 4 вершы Фелікса Дана для голасу ў суправаджэнні фартэпіяна, оp. 22). Гэты твор − адно з “белых плям” для нашай канцэртнай сцэны, тым не менш гэты цыкл адносіцца да відавочных творчых поспехаў маладога аўтара. Ён напісаны ў 1886-87 гадах, і кампазітару ў момант яго напісання было ўсяго 22 гады; яшчэ не напісаны “Дон-Жуан” і іншыя сімфанічныя паэмы, якія прынеслі яму трывалую славу. Самім вершам Фелікса Дана, пакладзеным у аснову вакальнага цыклу, уласцівы рысы мадэрна: багацце дэкаратыўна-апісальных абаротаў, мудрагелістасць, як бы арабескавасть верша. Паэту, у першую чаргу, важны менавіта вобраз і сузіранне гэтай выявы − адзінага ладу для дзяўчыны і кветкі:

“Валошка”: “валошкамі” я называю вобраз лагодных, з блакітнымі вачыма, тых непатрабавальных у маўклівым уплыве чараўніцтва свету”
“Мак”: “Мак − гэта круглыя, паўнакроўныя, здаровыя, вяснушкамі пакрытыя, радасныя, запальчывыя, дзёрзкія, для танцаў няўрымслівыя душы...”
“Плюшч”: “плюшчом называю я дзяўчат з ласкавай прамовай, з валасамі простымі, з мяккімі арачнымі бровамі, з душэўнымі карымі вачыма...”
“Гарлачык”: “гарлачык, так называю я тонкую, прывабную ў начы дзеву з алебастрамі шчок, у яе вачах таемныя глыбокія думы, нібы яна прывід і зямля яе пастка...”

У цыкле “Дзяўчаты-кветкі” выяўляюцца многія творчыя прынцыпы, характэрныя для пазнейшых твораў кампазітара. Гэта і імкненне да багатага меладызму, і гарманічная гульня; у гэтым раннім цыкле як бы пункцірам намечаны далейшыя напрамкі творчых пошукаў кампазітара, яго будучыя кантакты з новымі мастацкімі стылямі і напрамкамі мяжы XIX-XX стст., сярод якіх імпрэсіянізм і мадэрн. Аднак у музычным прачытанні паэтычнай першакрыніцы на першы план выходзіць менавіта сувязь з рамантычнай традыцыяй.
“Дзяўчаты-кветкі” − сапраўдная рэпертуарная рэдкасць, эксклюзіў сакавіцкай праграмы Таццяны Гаўрылавай і Вольгі Запольскай.

А завершаць праграму Тры песні Афеліі Рыхарда Штрауса з “Гамлета” У. Шэкспіра − мадэрнісцкія, напісаныя ў 1918 годзе, ужо пасля “Кавалера ружы” і “Арыядны на Наксасе”. Сама першакрыніца – “Тры песні Афеліі” Шэкспіра − можна назваць ўлюбёным літаратурным матэрыялам для кампазітараў розных стыляў і пакаленняў. Толькі ў ХХ стагоддзі да іх звярталіся Рыхард Штраус і Дзмітрый Шастаковіч, Сяргей Пракоф'еў і Валерый Гаўрылін. Дарэчы, у рэпертуары Таццяны Гаўрылавай ёсць і “Тры песні Афеліі” беларускага кампазітара Юрыя Блінова.